عسل مسكن اعصاب بوده خاصيت يك مسهل ملايم را دارد. اطفاليكه بعوض پنجاه گرام عسل را با پنجاه گرام روغن زيتون مخلوط و به قسم مرحم در موضع سوختگی بكار بريد. شير مادر شير گاو ميخورند اگر در شير آنها يك قاشق چای خوری عسل افزوده گردد خيلی مفيد ثابت ميشود.
نعناع سبز مقوی اعصاب، معالج سرفه، دافع استفراغ و آسان كننده هضم غذا است همچنين برای كسانيكه دچار تشنجات عصبی هستند و يا مبتلا به زكام، نزله و برونشيت شده اند بسيار مفيد است.
آب ليمو باسيل های و با، محرقه و اسهال خونی را كشته و نابود ميكند.اگر در اشتباه هستيد كه آب آشاميدنی شما مكروب دارد دو گرام آب ليمو را در يك ليتر آب بريزيد و يا چند قطره در گيلاس بچكانيد. به ضد عفونی نمودن آب کمک میکند
كاهو برای كسانيكه تحريك عصبی يا طپش قلب دارند و هم به ضد برانشيت، سياه سرفه، سرفه های عصبی، آسم، ديابت، نقرس، سنگ گرده، نفريت، قاعدگهای دردناك مفيد است. سالاد كاهو را در هر غذا بخوريد.
سيب از جمله ميوه های طبی است كه عضلات و اعصاب را غذا ميدهد و دهن را ضد عفونی ميكند. به مريضان درد مفاصل، روماتيزم مزمن، نقرس، تب خال، چاقی، امراض ريوی و كبدی خوردن سيب بيشتر توصيه ميشود.
سير معالج تمام بيماريهای است كه از اثر خرابی جريان خون و يا فشار خون پيدا ميشود مانند تصلب شرائین، زيادی فشار خون، روماتيزم، التهاب مفصل، سياتيك، پيری قبل از وقت، انواع ورم ساق پای، بواسير و غيره . مبتلايان امراض فوق سير را قبل از ناشتا بخورند.
پياز بنابر علت دارا بودن مواد گلوكاگونی دارای اثر كم كننده قند ميباشد از اين رو مصرف آن برای مبتلايان مرض قند مفيد ثابت گرديده است. ضد عفونی و ضد مكروب بوده به همين علت در هسپانيه و ايتاليا آنرا چون گردن بند توسط نخ در گردن می آويختند تا بدينصورت از سرايت مكروب جلوگيری كرده باشند.
معرفی بهی از کتاب نباتات طبی و میوجات افغانستان اثر مرحوم حیات الله یوسفی
انجير خشك اگر ميده شده در بيماريهای برونشيت، سينه و بغل سياه سرفه به عوض چای استعمال شود مفيد است. انجير خشك يــا تــازه را بداخل شير يا آب بجوشانيد و گرماگرم بالای دمبل و تومور های متورم بگذاريد، زود تر رسيده و سر پيدا ميكند.
انار شيرين تقويت كننده معده، جگر، دافع صفرا و درمان تب های صفراوی، يرقان و امراض جلدی ميباشد. انار ترش برای مبتلايان زخم معده، روده و سرد مزاجان خوب نيست.
انگور ترشی خون را از بين ميبرد. يك كيلو انگورمعادل دو كيلو گوشت است چون انگور دافع سموم بدن است ازين حيث يك كيلو انگور معادل يك ليتر شير است. به علت داشتن پتاسيم مقوی قلب، به نسبت داشتن آهن و منيزيوم دوای كم خونی و به علت داشتن آهك مانع نرمی استخوان ميگردد.
كسانيكه بيماری روماتيزم و قلبی دارند و هم خانمهائیكه ميخواهند رنگ درخشان و چهره زيبا داشته باشند زیرا آلوبالو خون را تصفيه ميكند. برای رفع درد مفاصل روغن خستهء آلوبالو توصيه ميشود، آلوبالو و گيلاس تقريباً دارای خواص مشترك اند.
در مملكت ما اقسام مختلف آلو پيدا ميشود آلوی رسيده دارای رنگ زرد و نارس آن سبز ميباشد كه اولی شيرين و دومی ترش ميباشد.نوع ديگر آلوچه، آلوی بخارا، و آلوی سياه است كه به رنگ های سياه، سبز و طعم ترش پيدا ميشود.
مخلوط عطر بابونه با روغن خاشخاش درد مفاصل و روماتيزم را درمان ميكند. بابونه مقوی اعصاب و دماغ، تقويه كننده شهوت بوده، زهريات را از بدن دفع ميكند، ادرار، شير و عرق را زياد ميسازد، امراض دماغی، سردردی را تسكين داده و نفس تنگی را دم كرده گل بابونه علاج ميكند.
ضماد برگ تازه شيرين بويه را برای رفع بدبوئی زير بغل و انگشتان پا بكار ميبرند. و هم نوشته است كه شيرين بويه را مار بسيار دوست دارد هر جا كه بته آن باشد خود را به آن ميرساند و پوست خود را به آن ميمالد.
یونچه در افغانستان بنام (دشلوی) و (پشلوی) یاد ميشود كه بيشتر در سمت مشرقی خصوصاً لغمان پیدايش دارد. یونچه در مخزن الادويه هند قوتی لوتوس، در عربی (وزق) گفته ميشود.
ازگیل را در اكثر حصه های افغانستان بنام دولانه یاد ميكنند ازگیل میوهء در ختیست كه در اواخر خزان میرسد در مربوطات ولایت پروان بقسم خودرو یافت ميشود. گلهایش سفید میوهء آن قهوئی رنگ و طمع مطبوعی دارد، خسته آنرا ميكارند و همچنین بدرخت ناك و بهی پیوند مینمایند.
پوست اسپند جهت صرع (میرگی)، فلج، عرق النسا (سیاتیک) نافع بوده استعمال ميشود، همچنان برای جنون وساير امراض بارده دماغ و اعصاب، رفع استسقا، يرقان بكار ميرود.
علی سينا افسنطین را از بهترين گياه اشتها آور توصيف نموده است. برای رفع گوش دردی برگ افسنطین را در آب جوش داده گوش خود را نزديك بخار آن ميگيرند چرك و عفونت آنرا از بين برده درد گوش را آرام مينمايد.
در پوست و دانه اسفرزه لعاب فراوان موجود است كه بعد از ته نشين شدن ظاهر میشود. اين لعاب نرم كننده و ملین است، از ريشه تا برگ، دانه و گیاه آن در طب برای علاج و مقابله بابسی امراض استفاده مینمایند.
اسطوخودوس یا لوند اسطوخودوس در اكثر حصه های افغانستان خصوصاً در پنجشير، نجراب، جاجی، و بيشتر در سالنگها و غوربند بصورت خودروكنار انهار پیدا ميشود.
ولاریان در جاهای مرطوب جنگلها خصوصاً در جريان مسير آب گودالها ديده شده در ولايت فراه نسبت به مناطق ديگر بيشتر است. ريشه والاريان باثر خشك شدن برنگ قهوه ای تيره در آمده شكننده ميشود طعم آن ملايم و بعداً معطر تلخی دار و دارای بوی مطبوع و مخصوص ميشود.
زنبور عسل به مكيدن گل هميشه بهار توجه زياد دارد.قسمت های مورد استفاده اين گياه در طب گل و برگهای آنست كه دارای خاصيت خواب آور مقوی، تصفيه كننده خون و قاعده آور است.
جويدن برگ بادرنحبويه بوی دهن را زايل ميسازد. جوشانده بادرنجبويه: برگ بادرنجبويه را جوش داده فلتر نمائيد. اگر روزانه چند مرتبه دهن به آن شستشو شود مانع كرم خوردگيهای دندان میشود.
خاكشير گياهيست خودرو دارای شاخه های باريك و برگهای دراز گلهای كوچك زرد، دانه هايش سرخ رنگ و باندازه دانه خاشخاش و در غلاف نازكی جا دارد دانه های آن در طب بكار ميرود. خاكشی، خاكشو، خاكثری و شغترك هم گفته شده.
راجع به افعال و خواص باديان نه تنها طب يونانی معلومات مفصل داده بلكه مهمترين كتب دوا سازی جهان از باديان شرح مفصلی نوشته اند.