بیوگرافی مرحوم حیات الله یوسفی

در روند زندگانی آمد و رفت هایست، ولی زنده آنست كه نامش به نیكوئی ببرند. یا بقول شاعر:

زنده و جاوید شد هر كه نیكو نام زیست

حیات الله یوسفی بنیان گذار و اولین استاد كورس دوا سازی در افغانستان

درین ردیف حیات الله یوسفی بنیان گذار و اولین استاد كورس دوا سازی در كشور، مؤسس موسسه مصنوعات كیمیاوی یوسفی و هم اولین شخصی كه پیشنهاد تاسیس فابریكه دوا سازی جنریك را در كشور نمود، قرار دارد.

وی در فامیل روشن ضمیری در ده افغانان شهر كابل در ۱۲۹۸ هـ ش (۱۹۱۸م) تولد و رشد یافته بود (پدرشان مرحوم مرزا خدا داد یوسفی برادر حاجی محمد اكبر یوسفی (مشروطه خواه اول)، در عهد امانیه وكیل تجار (آتشه تجارتی) افغانی در كویته، سكرتر علامه محمود طرزی در دوره سفارت وی در فرانسه و بعد ها سناتور پارلمان كشور بود. 

مرحوم حیات الله یوسفی

حیات الله یوسفی بعد از اكمال مكتب امانیه (استقلال فعلی) در رشته كیمیا آموزش خویشرا دوام داد. مرحومی از آغاز جوانی فعالیت و كارش را بــا عشق بــی انتها و سرشــار بوطن و مردم آن آغاز كرد، او قلباً به آن دو عشق داشت و به این بیت اقبال عمل می نمود كه گفته بود:

مسلم هستی بی نیاز از غیر شو

اهـل عـــــالم را سراپا خیر شو

این دو بیت سر مشق، رهنما و رهبر زندگی او بود، وی نه تنها تلاش فراوان داشت كه وطن »بی نیاز از غیر« شود بلكه در عمل و پراتیك زندگی روزمره »سراپا خیر« بود.

نه تنها بدرد دوست و آشنای بی بضاعت غرض كمك می شتافت بلكه غرض كمك مستمندان و تشویق معارف كارتی طبع نمود كه در صورت تصدیق آمریت مكاتب به متعلمین بی بضاعت رنگ قلم رایگان عرضه می نمود و همچنان ده ها طفل فامیل های غریب كار را به تشویق و حمایه مالی خود شامل مكتب ساخته بود.

یكسال بعد از ماموریت رسمی با ملاحظه از وضع جامعه چنانچه خودش می نویسد:”چون اكثریت دواخانه های كشور توسط كمپودران هندی اداره می شد” بفكر تاسیس كورسهای دواسازی گردید.

پیشنهاد خود را ضم پروگرام درسی و اداری در ظرف دو هفته آماده و به وزیر صحیه وقت (غلام یحیی خان طرزی) سپرد كه پس از منظوری مقامات ذیصلاح، از دوستش مولوی محمد حسین خان برای تدریس زبان دری طالب همكاری شد.

در ابتدا صنف درسی برای این مامول نیك نداشتند تا بالاخره اتاقی از یتیم خانه كابل را عاریت گرفته برای نخستین بار دستهء (۱۱) نفری را تدریس و به جامعه بحیث دوا ساز تقدیم نمودند كه مطبوعات وقت فوتو و راپور مفصل آنرا نشر نموده و مقام وزارت صحیه با تقدیر از كار وی لقب »اولین سردوا ساز« را برایش تفویض نمود. (۱۳۱۹ ش)

نشسته دست راست موسس و معلم دواسازی حیات الله یوسفی و دست چپ محمد حسین خان معلم دری (۱۹۴۰م) در جمع اولین فارغان کورس دوا سازی

یكسال بعد وقتی که معاونیت فروشات دیپوی مركزی ادویه را بعهده داشت ، روزی پیر مردی از قرای دور دست بكابل آمده تا ادویه فرزند جوانش را كه مبتلا به توبركلوز بود خرید نماید که قیمت آن یكصدو بیست افغانی بود ، وقتی یوسفی مرحوم آنرا به پیر مرد گفت نسخه از دست لرزان او به زمین افتاد زیرا توان خرید آنرا نداشت.

 

یوسفی نسخه را برداشت و به ارزش دوای جنریك محاسبه نمود كه بیشتر از سه افغانی نمی شد، او كه با تمام انرژی به (بی نیازی از غیر) تلاش می نمود پیشنهادی نوشت تا اجازه دهند ادویه جنریك بسازد تا بدین طریق عالیترین احساس و عشق و علاقه خویش را در خدمت و كمك به وطنداران بخصوص كتلهء بی بضاعت متبارز سازد، منظوری مقامات ذیصلاح را میگیرد ولی مغرضان استفاده جو و مرتشع سد اهداف عالی وی میگردند و او هم برسم احتجاج از ماموریت رسمی استعفاء میدهد و هرگز در اداره دولتی كارنكرد.

چون همای بلند پرواز را شایسته روی خاكسار زیستن نیست، یوسفی بار دیگر ابتكار عمل را در دست گرفته و باز هم برای نخستین بار در مقابل امتعه گران قیمت اجنبی ، اجازه تولید و ساختمان رنگ قلم ، رنگ بوت و كریم های روی را به وزارت اقتصاد ملی پیشنهاد كرد، زیرا این اجناس از هند بریتانوی با قیمت گزاف به كشور ما وارد می شد كه اكثریت هموطنان توان خرید آنرا نداشتند، پیشنهاد او منظور و در سرطان ۱۳۲۴ ش (۱۹۴۵م) فعالیت خویش را شروع نمود كه در اثر سعی و تلاش فراوان توجه هموطنان را به صنایع ملی جلب نمود.

دوسال بعد در هرات نمایشگاه مواد كاسمتكی را بر گزار نمود تا بالاخره در اثر فعالیت مثمر وی وزارت معادن و صنایع در سال ۱۳۳۵ ش (۱۹۵۶م) بنام موسسه مصنوعات كیمیاوی برای نخستین بار در كشور تقاضای او را منظور و رسمیت داد. این موسسه تا سال ۱۳۶۵ (۱۹۸۶م) تحت اداره وی فعال بوده و مغازه مركزی آن مدت چهل سال در جاده ولایت كابل در خدمت هموطنان قرار داشت.

همزمان با كار موسسه مقالاتی در مورد نباتات طبی كشور و طریق استفاده از آن نوشته به جراید ملی می فرستاد كه مورد توجه وزیر اقتصاد ترقی خواه و وطن دوست شهید عبدالملك عبدالرحیمزی قرار گرفته، كه دفتر تحریرات وزارت حسب هدایت وی نظرات و پیشنهادات یوسفی را در مورد طلب نمودند. ( متن نامه وزارت اقتصاد )

شاغلی حیات الله یوسفی! ۲۴ جوزا ۱۳۳۲ وزارت اقتصاد در زمرهء سائر انكشافات صناعتی موضوع صدور نباتات طبی شامل دارد بدینوسیله از شما كه در اینموضوع دلچسپی داشته و مقالات از شما در جراید و مطبوعات مملكت بمطالعه رسیده خواهشمند است نظریات خویش را بر اساس آتی ترتیب نموده به وزارت گسیل دارید بعید از مساعدت نخواهد بود.

۱- انواع نباتاتیكه از نقطه نظر صادرات حائز اهمیت اند با مناطق پیدوار و مقدار استحصال.

۲- استحصال كدام ادویات از نباتات در مرحلهء اول امكان پذیر و دستگاه آن چند قیمت خواهد داشت.

۳- نظریات شما راجع به ساختن امپول و تابلیت چیست.

لطفاً با رعایت مطالب فوق نظریات خویش را ترتیب فرمائید.

مدیر قلم مخصوص بجواب این درخواست وزارت، یوسفی مفصلاً راپورش را نوشته و ارسال نمود، مرحوم عبدالرحیمزی در نظر داشت شیرین بویه را بعد از صنعتی شدن برای دوا سازی بخارج صادر نماید و درین مورد با یوسفی مذاكراتی هم نموده بود زیرا این نبات با قیمت نهایت ناچیز به پاكستان برده می شد و از آنجا بعد از صنعتی شدن دهها برابر قیمت تر به اروپا صادر می گردید اما متاسفانه عبدالرحیمزی فقید قربانی توطعه بازی ها گردیده و به اتهام جعلی كودتا زندانی شد و وزیر بعدی پروگرام او را ادامه نداد.

موسسه یوسفی در كمترین مدت شهرت سرتاسری در كشور پیدا نمود ، ۲۲ مغازه و نمایندگی در مركز و ولایات افتتاح و در سنبله ۱۳۳۸ برای نخستین بار در نندارتونهای جشن استقلال اشتراك نمود.

با آغاز فعالیت های این موسسه مطبوعات كشور باربار طی مصاحبه ها و گزارشات عمل نیك یوسفی را ستوده و آنرا به هموطنان معرفی می نمودند.

چنانچه: راپورتر روزنامه ملی انیس در شماره پنجشنبه ۵ عقرب ۱۳۳۳ نوشت: »شاغلی حیات الله یوسفی یكی از جوانان با درد و حساس افغان است كه بمحض برخورد با او میتوان به اندازه محبت و علاقه او بوطن و ملت بخوبی آشنا شد… شاغلی یوسفی را این پیش آمد مردم بیشتر محرك و مشوق شده با حرارت و دلگرمی زیادتر بكار خود ادامه داد، و بعد در كابل به چندین وزارت خانه و مؤسسه قرار داد های منعقد و رنگ طرف احتیاج شان را كه به پول گزافی از خارج وارد میشد بنرخ ارزان در دسترس شان گذاشت و سبب شد مقداری اسعار بنفع مملكت از ریختن در جیب خارجیان محفوظ بماند…

رویهمرفته مؤسسه مصنوعات كیمیاوی شاغلی یوسفی از نظر من با وجود محدودیت مالی و تخنیكی كه فعلاً بدان مواجه است كار بزرگی انجام میدهد و سرمشق خوبی برای همه برای آن جوانان است كه قلباً آرزوی خدمتگذاری بوطن و ملت خود را دارند.

« نویسنده و اخبار نویس شناخته شده كشور محمد یونس حیران مدیر مسئول جریدهء ثروت طی نشستی با یوسفی مرحوم نوشت: »… خدمت گذاری بیسابقه است. این خدمت گذاری بی سابقه از طرف یك خدمتگذار طرح شده است و آن شاغلی حیات الله یوسفی است كه میخواهد از راهی به صحت و زیبای نیازمندان خدمت كند.

« او در گفت و شنودی می پرسد: ادویه خارجی بكار می برید یا داخلی، جواب ميشنود كه: »در صورت داشتن سامان آلات بیشتر مواد ابتدائی خویشرا از خود مملكت تهیه كرده می توانیم خصوصاً یك حصه مهم تولیدات ما را عطریات تشكیل میدهد.

در صورت داشتن سامان هرگاه از گلهای خوشبوی وطن استفاده نمائیم ادعا كرده می توانیم كه عطریات طبیعی ما از اكثر ممالك عالم بهتر و خوشبوتر خواهد بود. هرگاه طوریكه لازم است تقویه شویم نه تنها احتیاجات داخلی خود را تكافو مینمائیم بلكه تا اندازهء به خارج نیز صادر كرده خواهیم توانست…

فعلاً اكثر مواد ابتدائی خود را به مشكلات زیاد از خارج مقابل اسعار بازار سیاه وارد می نمائیم….

مراجعین ما رو به ازدیاد می باشد خصوصاً درین اواخر نظر به خواهش یكعده خانم ها غرفهء در باغ عمومی زنانهء شهرآرا بنام یكی از خانم های كاریگر و فعال ما میرمن واعظی بهار افتتاح نمودیم كه فروش و اداره غرفه مصنوعات ما توسط یكی از دوشیزگان منور ما ثریا بیگم متعلمه صنف ۱۱ لیسه زرغونه كه شوق زیاد به پیشرفت و ترقی مصنوعات وطن دارد بعمل می آید….

پیشرفت كار ما اطمینان بخش است زیرا فورمولهای ما از بهترین نسخه های فرانسوی و انگلیسی به اصول فنی و صحیح تركیب شده و قیمت آن نسبت به مصنوعات خارجی كم می شد و به پول خیلی كم هر كس از آن استفاده كرده می تواند…

مشكلات فعلی ما به نسبت نداشتن سامان می باشد كه آن هم متعلق به پول است و بدون پول به این زودی ها نمی توانیم بخوبی و ترقی مصنوعات خود بیفزائیم چنانچه ده سال قبل وقتیكه تمام جهان به آتش جنگ جهانی می سوخت و راه های تجارت از هر طرف مسدود گردیده بود و لازم بود هر كس برای رفع احتیاج هموطنان خود می كوشید من همه به نوبه خود به هزاران انس رنگ قلم ساخته رفع احتیاج بعضی دوایر رسمی و ملی را در وقتی برآوردم كه همه به قلت رنگ قلم مانند سایر اموال وارداتی به مشكلات زیاد سردچار بودند…

چون جنگ به پایان رسید و راه تجارت باز گردید رنگ قلم به مقدار زیادی وارد گردید و ما نسبت نداشتن سامان مكفی و كمی سرمایه به وظیفه خود دوام داده نتوانستیم…

 

( جریدهء ریاست انکاف دهات )

به خبرنگار روزنامهء هیواد طی مصاحبه ء مرحوم یوسفی گفته بود:»هدف از تاسیس این موسسه خدمتی بوطن می باشد تا ازین طریق پول ما بجیب دیگران نریزد و همچنان امروز كه وطن در تمام عرصه ها بسوی ترقی گام می گذارد ما هم مصنوعات ملی را در اختیار هموطنان عزیز گذاشته و در نظر داریم تا عدهء از هموطنان را درین رشته تربیه نمائیم تا در نزدیكی قادر باشند درین رشته به هموطنان خدمت نمایند.

« قیمت مصنوعات ما نظر به تولیدات خارجی خیلی ارزان است و هر كس میتواند كه با یك افغانی و یا پنجاه و حتی ۲۵ پول مصنوعات ما مثل كریمها و غیره را بدست آورد.« مدیر مسئول جریدهء هفته وار(د كلیو پراختیا ریاست) محترم غلام حبیب نوابی نوشت: »چون در دهات بعضی مواد مصنوعات كیمیاوی شهرت یافته است بنابرآن تاز موقع استفاده کرده با شاغلی حیات الله یوسفی موسس و رئیس موسسه مصنوعات کیمیاوی مصاحبه بعمل آوردم.

وی گفت مواد مورد ضرورت ما فابریكاتی بكار دارد كه از محاصیل آن در پیشبرد مرام كار بگیریم مثل فابریكه بوتل سازی و چینی سازی و… تعدا موظفین این موسسه كوچك فعلاً (۲۲) نفری می باشد كه اكثر شان اشخاص فهیم و دوستدار انكشاف و ترقی مملكت می باشد….« به خبرنگار روزنامه كابل تایمز در پهلوی معرفی موسسه گفت: »ما فعلاً ۲۲ نفر كارگرداریم كه ۱۲ نفر آن زنان و دختران می باشد.« خبرنگارهمین روزنامه بعد ها (۲۸ جون ۱۹۶۶) نوشت كه غرض مطالعه و بازدید موسسات و فابریكات پیشرفته اروپا رئیس این موسسه به ایتالیا، فرانسه، سویس، آلمان و بریتانیه و سویدن سفر و مطالعات نموده و غرض تورید ماشین آلات صنعتی موافقتنامه های را امضا نمود.

اکثریت مجلات و جراید کشور به شمول رساله ( رهنمای کابل ) ، سالنامه ها و مجلات نندارتون از فعالیت های این موسسه با قدر دانی یاد نموده اند. در جنوری ۱۹۷۶ سفری به هند نمود و رئیس اطاقهای تجارت و صنایع هند نوشت: »آمدن شان در هند برای جلب و تشریك مساعی شركت های هندی می باشد تا یك شركت هند و افغان بروی كار بیاورند. اطاقهای تجات هند میخواهد به آقای یوسفی كمك بنماید… ضمناً آنها به صادرات نباتات طبی افغانی به هند نیز دلچسپی دارند.«

مرحوم یوسفی در لابراتوار موسسه كیمیاوی سال ۱۳۴۳ ش

متقابلاً رئیس اطاق صنایع بمبئی در ۲۸ جنوری ۱۹۸۶ نوشت كه : او امكــانات تأسیس بعضی صنایع كوچك و همچنان صادرات گیاه های طبی را جستجـــو می كــرد كه ما معلومات لازم را در اختیارش گذاشتیم همچنان ما سعی ترتیبات مشاهده ویرا از یك یا دو كمپنی در بمبی ترتیب می دهیم….« در سالهای ۱۳۵۴ -۵۵ سلسله مقالات سابقه خویشرا در جراید با مجموعه گنجینه های علمی و تجربی تطابق داده رسالهء (طلای خود رو یا نباتات طبی افغانستان) را نوشت چنانچه خبرنگار مجله انگلیسی بنام Cosmetic World News, London در اكتوبر ۱۹۷۷ بعد از توصیف از مجموعه كار این موسسه نوشت: »در كابل دواخانه بنام كیمیاوی یوسفی كه سی ساله سابقه دارد دیدن نمودم و او كتابی راجع به نباتات افغانستان نوشته بود كه بزبان دری بود و من چون فارسی (دری) خوانده نمی توانستم علاقه مند آن ماندم….« و با آنهم مقالاتی درین رابطه به روزنامه انیس از او نشر می گردید. در ۱۳۵۷ رساله اش را غرض اجازه نشر به وزارت اطلاعات وكلتور وقت برد که به موانع مواجه شد.

در جنوری ۱۹۸۶ مجبور گشت وطن عزیز و دوست داشتنی و مردمی را كه بیش از ۴۵ سال نهایت تلاش برای خدمت آنها را نموده بود ترك نماید ولی تا آخرین لحظات عمر از یاد آن غافل نبود و اخبار می شنید و ضبط می نمود.

در سال ۱۹۸۷ در مراسم حج ، بدربار پروردگار عالمیان با سینه پرسوز و درد به آرامی وطن دعا نمود. مرحومی در سال ۱۳۲۵ ش (۱۹۴۶) ازدواج نموده بود كه دو پسر از وی باقی مانده دكتور عبدالله یوسفی كه بعد از ختم تحصیلات عالی فعلاً در یونیورستی شهر Rennes تدریس می نماید و حمید الله یوسفی كه بعد از ختم تحصیلات عالی در رشته آرت پلاستیك مصروفیت شخصی دارد. در ۱۴ می ۱۹۹۱ بعمر هفتاد و سه سالگی در شهر Rennes فرانسه داعی اجل را لبیك گفته به رحمت ایزدی پیوست. یادش گرامی و خاطره اش جاویدانی باد. احسان لمر ۱۴ می ۲۰۰۵ Rennes